نگاهی به پرونده شب یلدا که در یونسکو جهانی شد

خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ پرونده ثبت جهانی یلدا یا چله با مشارکت کشور افغانستان در آذر ماه سال ۱۴۰۱ به عنوان میراث ناملموس مشترک بین دو کشور توسط یونسکو شناخته و به جهان معرفی شد. این پرونده پس از فراز و فرودهایی توانست رای قاطعی از ارزیابان و کارشناسان یونسکو دریافت کند.

پرونده این جشن که در سایت یونسکو نیز قابل بررسی و مشاهده است به این موضوع می‌پردازد که ایرانی‌ها و افغان‌ها به صورت مشترک بلندترین شب سال را جشن می‌گیرند و در آن فعالیت‌هایی دارند که به انتقال فرهنگ آن به نسل‌های آینده کمک می‌کند.

این جشن که به مناسبت گذراندن تاریکی و آغاز روزی روشن است با خوردن بسیاری از تنقلات و شعرخوانی و داستان خوانی و دور هم جمع شدن اعضای خانواده سپری می‌شود. در پرونده‌ای که برای آن تهیه شده و به یونسکو فرستاده شد، به ابعاد مختلفی از این جشن پرداخته شده است. همچنین در همه جای این پرونده نام شب چله به همراه شب یلدا ذکر شده است.

در پرونده ثبت جهانی یلدا، ضمن درخواست فعالان و مردم برای جهانی شدن آن و انتشار تصاویر و فیلم‌هایی از برگزاری این جشن در دو کشور ایران و افغانستان، درباره فعالیت‌ها و رویدادها و نحوه برگزاری این جشن در خانه‌ها نیز توضیحاتی داده شده است.

در این پرونده به جشن سنتی خورشید و گرمای زندگی اشاره دارد و در آن گفته شده: این مراسم در ایران و افغانستان، در آخرین شب پاییز برگزار می‌شود، زمانی که خانواده‌ها در خانه‌های بزرگ‌تر جمع می‌شوند و دور میزی می‌نشینند که با برخی اشیاء و خوراکی‌های نمادین تزئین شده است از جمله چراغی برای نماد نور، آب برای نشان دادن پاکی و میوه‌های قرمز رنگ مانند انار، هندوانه، چغندر، عناب و انگور که نماد گرما هستند. آبگوشت، شیرینی، خشکبار و آجیل نیز که مخصوص این مناسبت استفاده می‌شود، سر سفره می‌گذارند و در جمع مصرف می‌شوند.

رنگ قرمز به کار رفته در اجزای مختلف سفره به آسمان مایل به قرمز بعد از غروب و قبل از طلوع فجر اشاره دارد. این ویژگی رابطه بین این جشن را با آیین‌های باستانی یک میترائیسم، یعنی پرستش الهه خورشید به نمایش می‌گذارد.

در این شب فعالیت‌هایی از جمله شعر خوانی و قصه گویی، بازی و موسیقی و هدیه دادن به تازه عروس‌ها، عروس‌ها و کودکان انجام می‌شود. این رویداد هویت فرهنگی، طبیعت، احترام به زنان، دوستی، مهمان نوازی، تنوع فرهنگی و همزیستی مسالمت آمیز را گرامی می‌دارد.

این امر به طور غیر رسمی در خانواده‌ها مخابره می‌شود، اگرچه برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی، نشریات، رسانه‌های اجتماعی و مطالب آموزشی نیز نقش مهمی در انتقال این عمل در سال‌های اخیر داشته‌اند. رویدادها، کنفرانس‌ها، آموزش‌ها، کارگاه‌ها و فعالیت‌های آگاهی‌بخشی که توسط مراکز تحقیقاتی، سازمان‌های غیردولتی، سازمان‌های فرهنگی و مؤسسات آموزشی انجام می‌شود نیز تأثیر بسزایی در انتقال صحیح این عنصر به نسل‌های آینده داشته است.

در افغانستان مردم بر این باورند که شیطان در این شب به خانه‌ها حمله می‌کند و خانه‌های آن‌ها را آتش می‌زنند بنابراین در این شب آنها دور هم می‌نشینند تا از ورود بدی و زشتی (شیطان) به خانه‌هایشان جلوگیری کنند.

آنها در این شب شعر خوانی، قصه گویی، خواندن اشعار حافظ یا رجوع به فال دلنشین، خواندن ابیاتی از شاهکار حماسی شاهنامه، شنیدن یا نواختن موسیقی، آواز خواندن و هدیه دادن به همسران جدید را انجام می‌دهند.

جشن شب یلدا یا چله را همه ایرانیان و افغان‌ها فارغ از جنسیت، سن و قومیت جشن می‌گیرند. این مراسم عمدتاً در داخل خانه و همراه با بزرگان، بستگان، اعضای خانواده و همسایگان برگزار می‌شود. با در نظر گرفتن سبک زندگی مدرن، این عنصر گهگاه در مجامع عمومی و مهمانی‌های خانگی تمرین می‌شود. صرف نظر از موقعیت مکانی، یلدا از زمینه‌ها و اجزای مشترکی برخوردار بوده که معمولاً با اجراهای شاد همراه است.

پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم تلاش می‌کنند تا ارزش‌های زندگی را که در این رویداد منتقل می‌شود، به ویژه به کودکان و جوانان از طریق ادبیات شفاهی آموزش دهند. زنان با ایجاد فضایی گرم، شاد و دوستانه برای دیدارهای خانوادگی، نقشی مهم در جشن دارند.

از سوی دیگر، زنان به لطف ارتباط مستقیم و تأثیرگذار خود با کودکان تأثیر قوی و ماندگاری بر کل فرآیند و کیفیت انتقال بین نسلی بر جای می‌گذارند. نکته قابل توجه در مشارکت کودکان این است که اجرای مراحل تشریفاتی این جشن مانند قصه گویی، کتابخوانی، شعر خوانی و تهیه غذای جشن و سفره شب یلدا در مجموع می‌تواند باعث دلگرمی بچه‌ها شود.

جشنی با تاکید بر توسعه پایدار

«یلدا یا چله» مغایر و مخالف با اصول و مقررات مندرج در اعلامیه حقوق بشر و سایر اسناد بین المللی شامل توسعه پایدار، حفاظت از میراث طبیعی و فرهنگی نیست.

بلکه در هر دو کشور فعالیت‌هایی انجام می‌شود که تاثیر مستقیمی بر تقویت این عوامل دارد از جمله اینکه یلدا بر نور، امید به زندگی و اهمیت انجام تعهدات تأکید دارد. این ارزش‌ها دقیقاً مطابق با اعلامیه حقوق بشر است. همچنین بر احترام متقابل بین افراد و جوامع تاکید می‌کند که نتیجه آن عدالت اجتماعی و همبستگی و برابری است.

ضمن اینکه با تقویت بنیان‌های فرهنگی و همبستگی بین جوامع، گروه‌ها و افراد، توسعه پایدار را تسهیل می‌کند.مشارکت چشمگیر زنان و کودکان در کنار پدربزرگ و مادربزرگشان در مراسم یلدا محیط یادگیری امن و سالمی را بین نسل‌ها ایجاد می‌کند تا در مورد آینده پایدار خود بیاموزند. به لطف ایجاد همبستگی فرهنگی و قومی که هر کدام زبان، اعتقادات و آداب و رسوم خاص خود را دارند، یلدا به عنوان یک ابزار قدرتمند برای تضمین احترام به طبیعت، تنوع فرهنگی، حقوق بشر، صلح و توسعه پایدار در افغانستان و ایران عمل می‌کند.

در واقع شب یلدا می‌تواند با تأکید بر اهمیت هویت از طریق تنوع فرهنگی، گفت‌وگو بین طبقات مختلف اجتماعی را ترویج دهد.