نگاهی بر تأثیرات بازی‌های رایانه‌ای بر جوامع مدرن

به گزارش خبرگزاری سلامت (طبنا) زنجان، در دهه‌های اخیر، بازی‌های رایانه‌ای به یکی از بزرگ‌ترین و پرطرفدارترین صنایع سرگرمی در جهان تبدیل شده‌اند. این صنعت نه تنها میلیاردها دلار درآمدزایی دارد، بلکه تأثیرات اجتماعی، روانی و فرهنگی گسترده‌ای نیز به همراه داشته است. از بازی‌های ساده‌ای مانند Pong که در دهه ۱۹۷۰ معرفی شد تا بازی‌های پیچیده و چندنفره امروزی مانند Fortnite ،Call of Duty و Minecraft، تحولاتی عظیم در این حوزه رخ داده است. هر کدام از این بازی‌ها با جذب میلیون‌ها بازیکن از سراسر جهان، به تجربه‌های بی‌نظیری تبدیل شده‌اند که توانسته‌اند به شکل‌گیری جوامع مجازی بزرگ و تأثیرات فرهنگی گسترده کمک کنند. بازی‌های رایانه‌ای از جنبه‌های مختلفی مانند گرافیک، داستان‌پردازی و تعاملات اجتماعی پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند. بازی‌های مشهوری مانند The Witcher ،Grand Theft Auto و The Legend of Zelda  توانسته‌اند معیارهای جدیدی در زمینه داستان‌سرایی و گرافیک بازی‌ها تعیین کنند. این بازی‌ها نه تنها بازیکنان را به دنیایی پر از تخیل و ماجراجویی دعوت می‌کنند، بلکه نقش مهمی در توسعه مهارت‌های شناختی و اجتماعی آن‌ها ایفا می‌کنند.

دکتر سعید مجتبی زاده، فعال فرهنگی، پژوهشگر پسادکتری و بازی‌باز، در گفتگو با خبرنگار سلامت، براساس تحقیقات و مشاهدات خود، به بررسی علمی تأثیرات مثبت و منفی بازی‌های رایانه‌ای بر جوامع مدرن می‌پردازد. او تأکید می‌کند که درک صحیح از این تأثیرات و مدیریت مناسب استفاده از بازی‌های رایانه‌ای می‌تواند به بهره‌مندی بیشتر از مزایای آن‌ها و کاهش مخاطرات مرتبط کمک کند. در این گزارش، به بررسی جامعی از تأثیرات بازی‌های رایانه‌ای بر جوانب مختلف زندگی افراد و جوامع پرداخته می‌شود.

تأثیرات مثبت بازی‌های رایانه‌ای

۱- توسعه مهارت‌های شناختی

• • هماهنگی چشم و دست: بازی‌های رایانه‌ای نیازمند هماهنگی دقیق بین حرکات دست و دید بصری هستند. این مهارت‌ها به ویژه در بازی‌های تیراندازی اول شخص (FPS) مانند Call of Duty و Overwatch  توسعه می‌یابند که بازیکنان باید به سرعت هدف‌گیری کرده و واکنش نشان دهند. تحقیقات نشان داده‌اند که این بازی‌ها می‌توانند هماهنگی چشم و دست را بهبود بخشند که می‌تواند در حرفه‌هایی مانند جراحی، هوانوردی و حتی رانندگی مفید باشد.
  • حل مسئله و تصمیم‌گیری: بازی‌های استراتژیک و معمایی مانند Civilization و Portal نیازمند برنامه‌ریزی، استراتژی و تصمیم‌گیری‌های سریع هستند. این بازی‌ها می‌توانند قدرت تفکر انتقادی و تحلیل مسائل را تقویت کنند. به عنوان مثال، در بازی Civilization، بازیکنان باید منابع را مدیریت کرده، روابط دیپلماتیک را برقرار کنند و استراتژی‌های نظامی را طراحی کنند.
  • بهبود حافظه و تمرکز: بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند به بهبود حافظه کوتاه‌مدت و تمرکز کمک کنند. بازی‌هایی مانند Memory Match و Lumosity که نیازمند توجّه به جزئیات هستند، می‌توانند مهارت‌های حافظه و تمرکز را تقویت کنند. به عنوان مثال، در بازی Memory Match، بازیکنان باید به خاطر بسپارند که کارت‌ها در کدام موقعیت‌ها قرار دارند.

۲- ارتباطات اجتماعی

• • توسعه شبکه‌های اجتماعی: بسیاری از بازی‌های چندنفره آنلاین مانند World of Warcraft و Fortnite امکان ایجاد ارتباطات جدید و توسعه شبکه‌های اجتماعی را فراهم می‌کنند. بازیکنان می‌توانند با دوستان جدید از سراسر جهان ارتباط برقرار کنند و در تیم‌های مختلف بازی کنند. این ارتباطات می‌توانند به تقویت مهارت‌های اجتماعی و افزایش شبکه‌های اجتماعی کمک کنند. این بازی‌ها همچنین می‌توانند به بازیکنان کمک کنند که فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف را بشناسند.
  • همکاری و تیم‌ورک: بازی‌هایی که نیازمند همکاری تیمی هستند، می‌توانند مهارت‌های کار تیمی و هماهنگی را تقویت کنند. به عنوان مثال، بازی League of Legends نیازمند همکاری دقیق بین اعضای تیم برای موفقیت در بازی است. این بازی‌ها می‌توانند به بازیکنان آموزش دهند که چگونه با دیگران همکاری کنند و مسئولیت‌های خود را در تیم به درستی انجام دهند.
  • ارتباطات چند فرهنگی: بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند به بازیکنان این امکان را بدهند که با فرهنگ‌ها و زبان‌های مختلف آشنا شوند. بازی‌هایی که بازیکنان از کشورهای مختلف در آن‌ها شرکت می‌کنند، می‌توانند به تقویت فهم بین فرهنگی و ارتباطات چند فرهنگی کمک کنند. این بازی‌ها می‌توانند به بازیکنان کمک کنند که مهارت‌های زبان خارجی خود را بهبود بخشند.

۳- تحریک خلاقیت

• • داستان‌پردازی: بازی‌هایی با داستان‌های پیچیده و گرافیک‌های زیبا مانند The Last of Us و Red Dead Redemption می‌توانند خلاقیت بازیکنان را تحریک کنند. بازیکنان می‌توانند در دنیای بازی فرو بروند و خلاقیت خود را در حل مسائل و تعامل با محیط بازی به کار بگیرند. این بازی‌ها می‌توانند به بازیکنان کمک کنند که تفکر خلاق و تخیلی خود را تقویت کنند.
  • طراحی و ساخت: بازی‌هایی مانند Minecraft به بازیکنان امکان ساخت و طراحی محیط‌ها و ساختارهای مختلف را می‌دهند. این بازی‌ها می‌توانند خلاقیت بازیکنان را در طراحی و ساخت سازه‌ها و محیط‌های مختلف تحریک کنند. به عنوان مثال، بازیکنان می‌توانند شهرها، قلعه‌ها و حتی ماشین‌های پیچیده‌ای را در Minecraft بسازند. این بازی‌ها می‌توانند به بازیکنان کمک کنند که مهارت‌های حل مسئله و تفکر سه‌بعدی خود را تقویت کنند.
  • طراحی بازی‌ها: برخی از بازی‌ها به بازیکنان این امکان را می‌دهند که خود بازی‌های جدیدی طراحی کنند. به عنوان مثال، بازی LittleBigPlanet به بازیکنان این امکان را می‌دهد که مراحل جدیدی برای بازی طراحی کنند و خلاقیت خود را در طراحی بازی‌ها به کار بگیرند. این بازی‌ها می‌توانند به بازیکنان کمک کنند که مهارت‌های برنامه‌نویسی و طراحی بازی را فرا بگیرند.

۴- استفاده آموزشی

• • شبیه‌سازی‌های آموزشی: بازی‌های شبیه‌سازی مانند Flight Simulator می‌توانند در آموزش مهارت‌های خاص و پیچیده مورد استفاده قرار گیرند. این بازی‌ها می‌توانند به دانشجویان و کارآموزان کمک کنند تا مهارت‌های عملی را در محیطی امن و کنترلی فرا بگیرند. به عنوان مثال، شبیه‌سازهای پرواز می‌توانند به خلبانان کمک کنند تا مهارت‌های پرواز و مدیریت شرایط اضطراری را در محیطی امن یاد بگیرند.
  • یادگیری زبان: بازی‌های آموزشی می‌توانند به یادگیری زبان‌های جدید کمک کنند. بازی‌هایی مانند Duolingo و Rosetta Stone که به صورت چندزبانه عرضه می‌شوند، می‌توانند به بازیکنان کمک کنند تا زبان‌های جدید را در محیطی تعاملی و جذاب فرا بگیرند. این بازی‌ها می‌توانند به بازیکنان کمک کنند که مهارت‌های زبانی خود را بهبود بخشند.
  • آموزش مفاهیم پیچیده: بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند به آموزش مفاهیم پیچیده‌ای مانند ریاضیات، فیزیک و تاریخ کمک کنند. به عنوان مثال، بازی Kerbal Space Program یک بازی آموزشی است که مفاهیم فیزیکی و مهندسی را به بازیکنان آموزش می‌دهد. این بازی‌ها می‌توانند به بازیکنان کمک کنند که مفاهیم پیچیده را به شکلی سرگرم‌کننده و تعاملی یاد بگیرند.

۵- توسعه مهارت‌های حرفه‌ای

• • مدیریت و رهبری: بازی‌های استراتژیک مانند StarCraft و Total War به بازیکنان این امکان را می‌دهند که مهارت‌های مدیریت و رهبری را تقویت کنند. این بازی‌ها نیازمند برنامه‌ریزی، مدیریت منابع و تصمیم‌گیری‌های استراتژیک هستند که می‌توانند به بازیکنان کمک کنند تا مهارت‌های رهبری و مدیریت خود را بهبود بخشند.
  • مهارت‌های فنی: برخی بازی‌ها می‌توانند به بازیکنان کمک کنند که مهارت‌های فنی خود را تقویت کنند. به عنوان مثال، بازی‌های برنامه‌نویسی مانند CodeCombat به بازیکنان این امکان را می‌دهند که مهارت‌های برنامه‌نویسی و کدنویسی خود را بهبود بخشند. این بازی‌ها می‌توانند به بازیکنان کمک کنند که مهارت‌های فنی خود را در محیطی سرگرم‌کننده و تعاملی تقویت کنند.

تأثیرات منفی بازی‌های رایانه‌ای بر سلامت روانی

۱- افزایش رفتارهای پرخاشگرانه

• • محتوای خشونت‌آمیز: برخی از بازی‌های رایانه‌ای دارای محتوای خشونت‌آمیز هستند که می‌توانند به افزایش رفتارهای پرخاشگرانه و خشونت‌آمیز در بازیکنان منجر شوند. تحقیقات نشان داده‌اند که بازیکنان این بازی‌ها ممکن است بیشتر در معرض رفتارهای خشونت‌آمیز قرار بگیرند و نسبت به خشونت بی‌حساس شوند. به عنوان مثال، بازی‌هایی مانند Grand Theft Auto و Call of Duty که دارای محتوای خشونت‌آمیز هستند، می‌توانند این تأثیرات منفی را به همراه داشته باشند.

۲- افسردگی و اضطراب

• • انزوای اجتماعی: بازی‌های رایانه‌ای ممکن است باعث انزوای اجتماعی بازیکنان شوند، به ویژه اگر زمان زیادی صرف این بازی‌ها کنند و از فعالیت‌های اجتماعی و واقعی دور بمانند. این انزوا می‌تواند منجر به افسردگی و اضطراب شود. بازیکنان ممکن است احساس کنند که دنیای واقعی را از دست داده‌اند و در نتیجه دچار مشکلات روانی شوند.

• • استرس و فشار روانی: بازی‌های رقابتی و دشوار می‌توانند باعث افزایش استرس و فشار روانی در بازیکنان شوند. به عنوان مثال، بازی‌های چندنفره آنلاین مانند Fortnite که نیازمند عملکرد بالا و پیروزی مداوم هستند، ممکن است باعث افزایش سطح استرس و اضطراب شوند.

۳- اختلالات خواب

• • بازی‌های طولانی مدت: بازی‌های رایانه‌ای که به طور مداوم و برای ساعات طولانی انجام می‌شوند، می‌توانند به اختلالات خواب منجر شوند. بازیکنانی که شب‌ها دیر وقت بازی می‌کنند، ممکن است دچار بی‌خوابی و مشکلات خواب شوند که این موضوع می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامت روانی و جسمی داشته باشد.
  • تأثیر نور آبی: نور آبی ساطع شده از صفحه نمایش‌های رایانه‌ای می‌تواند تولید ملاتونین، هورمونی که تنظیم خواب را کنترل می‌کند، را مختل کند. این موضوع می‌تواند به مشکلات خواب و اختلالات خواب منجر شود.

۴- اضطراب اجتماعی

• • ترس از قضاوت: بازیکنانی که زمان زیادی را در محیط‌های آنلاین و چندنفره سپری می‌کنند، ممکن است دچار اضطراب اجتماعی شوند. ترس از قضاوت توسط دیگر بازیکنان و نگرانی از عملکرد ضعیف می‌تواند به اضطراب اجتماعی منجر شود.
  • کاهش اعتماد به نفس: بازیکنانی که در بازی‌های رایانه‌ای عملکرد ضعیفی دارند، ممکن است دچار کاهش اعتماد به نفس شوند. این کاهش اعتماد به نفس می‌تواند به مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی منجر شود.

۵- وابستگی روانی

• • اعتقاد به موفقیت‌های مجازی: برخی بازیکنان ممکن است وابستگی روانی به موفقیت‌های خود در دنیای مجازی پیدا کنند و این موضوع می‌تواند باعث از دست دادن انگیزه برای دستیابی به موفقیت‌های واقعی در زندگی شود. این وابستگی روانی می‌تواند به مشکلاتی مانند افسردگی و اضطراب منجر شود.
  • ترک ارتباطات واقعی: وابستگی بیش از حد به بازی‌های رایانه‌ای می‌تواند باعث کاهش ارتباطات واقعی و افزایش انزوای اجتماعی شود. این کاهش ارتباطات واقعی می‌تواند به مشکلات روانی مانند افسردگی و اضطراب منجر شود.

سخن آخر

بازی‌های رایانه‌ای به شکلی بی‌نظیر و غیرقابل انکار تبدیل به یکی از اجزای اصلی زندگی مدرن شده‌اند. از تجربه‌های هیجان‌انگیز و ماجراجویانه‌ای که ما را به دنیای‌های خیالی می‌برد تا ارتباطات اجتماعی و همکاری‌های تیمی که با بازیکنانی از سراسر جهان ایجاد می‌شود، این بازی‌ها توانسته‌اند مرزهای واقعیت و مجازی را به هم نزدیک کنند. دکتر سعید مجتبی زاده، با نگاهی دقیق و علمی، تأکید می‌کند که بازی‌های رایانه‌ای توانایی‌های فراوانی برای توسعه مهارت‌های شناختی، اجتماعی و حتی حرفه‌ای دارند. آن‌ها می‌توانند به ابزارهای آموزشی قدرتمندی تبدیل شوند که مفاهیم پیچیده را به روشی سرگرم‌کننده و تعاملی آموزش می‌دهند. از طرف دیگر، اگر به صورت نادرست و افراطی مورد استفاده قرار گیرند، می‌توانند به مشکلات جسمی و روانی منجر شوند. در نهایت، کلید بهره‌مندی از مزایای بازی‌های رایانه‌ای و کاهش مخاطرات مرتبط با آن‌ها، مدیریت متعادل و هوشمندانه استفاده از این بازی‌ها است. این امر نیازمند نقش فعال والدین، مربیان و حتی خود بازیکنان در نظارت بر زمان بازی، انتخاب محتواهای مناسب و تشویق به فعالیت‌های بدنی و اجتماعی است. با توجّه به پتانسیل‌های فراوان و تأثیرات گسترده‌ای که بازی‌های رایانه‌ای بر زندگی افراد و جوامع دارند، دکتر مجتبی زاده معتقد است که بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند به عنوان یک ابزار موثر و سازنده در کنار سایر فعالیت‌های روزمره قرار گیرند. او توصیه می‌کند که با نگرشی متعادل و علمی به این حوزه نگاه کنیم و با استفاده از راهکارهای مناسب، از تمامی فواید آن بهره‌مند شویم و در عین حال از مخاطرات آن جلوگیری کنیم. با این رویکرد، بازی‌های رایانه‌ای می‌توانند به ابزاری قدرتمند برای توسعه مهارت‌ها، ارتقای روابط اجتماعی و حتی بهبود سلامت روانی تبدیل شوند. تنها با درک عمیق‌تر و مدیریت هوشمندانه، می‌توانیم از این تکنولوژی نوین به بهترین شکل ممکن بهره‌برداری کنیم و دنیایی متعادل و پربارتر را برای خود و نسل‌های آینده بسازیم.

انتهای پیام/