تغییرات اقلیمی در ایران؛ زنگ خطر برای امنیت آبی و زیست‌محیطی کشور

به گزارش ایسنا، Okjökull (اوک‌یوکول) نام یک یخچال طبیعی در ایسلند بود که در سال ۲۰۱۴ رسماً به‌عنوان نخستین یخچال طبیعی از دست‌ رفته این کشور اعلام شد. این یخچال که بخشی از کوه Ok بود، به دلیل تغییرات اقلیمی و افزایش دما، به حدی کوچک شد که دیگر معیارهای یک یخچال طبیعی را نداشت.

مساحت اولیه این یخچال حدود ۱۵ کیلومتر مربع در اوایل قرن بیستم بود و اکنون تقریباً به‌طور کامل از بین رفته است. دلیل نابودی آن گرمایش جهانی و افزایش دمای هوا اعلام شد.

در آگوست ۲۰۱۹ مراسم یادبود نمادینی برای یخچال طبیعی Okjökull برگزار شد و در مجلس “ترحیم اولین یخچال از دست‌ رفته ایسلند” دانشمندان، فعالان محیط ‌زیست و حتی نخست‌وزیر ایسلند حضور داشتند و در این مراسم یک لوح یادبود در محل این یخچال نصب کردند. روی این لوح نوشته شده است:

«نامه‌ای به آینده:
در ۲۰۰ سال آینده، همه یخچال‌های ما همین مسیر را طی خواهند کرد. این یادبود تأیید می‌کند که ما می‌دانیم چه اتفاقی در حال رخ دادن است و چه باید بکنیم. شما (نسل آینده) تنها کسی هستید که می‌دانید آیا ما این کار را انجام دادیم یا نه.»

این مراسم با هدف هشدار به جهانیان درباره خطرات تغییرات اقلیمی برگزار شد و پیامی نمادین برای نسل‌های آینده بود. این نخستین بار در جهان بود که برای یک یخچال طبیعی از دست‌رفته مجلس ترحیم برگزار شد!

این لوح به نمادی از تأثیر تغییرات اقلیمی تبدیل شد و عدد ۴۱۵ ppm CO₂ درج شده در آن نشان‌دهنده میزان دی ‌اکسید کربن در جو در آن زمان بود که از آستانه‌ای خطرناک برای گرمایش جهانی عبور کرده است.

ایران نیز به عنوان یکی از آسیب پذیرترین کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) در برابر تغییرات اقلیمی، دستخوش عوارض ناشی از تغییر اقلیم است که در درجه اول با کاهش بارندگی و افزایش دما خود را نشان می‌دهد.

یش‌بینی می‌شود دمای کشور تا سال ۲۰۳۰ افزایش یابد. تغییرات رواناب تمامی حوضه‌ها تا سال ۲۰۳۰ نیز کاهشی خواهد بود و بیشترین درصد کاهش رواناب به ترتیب مربوط به حوضه‌های بندرعباس- سدیج، کرخه و کارون است. در چنین شرایطی امکان بروز خشکسالی‌های شدید و سیلاب‌های شدید افزایش می‌یابد؛ چرا که با افزایش دو درجه دمای کشور، حدود ۲۷ میلیارد مترمکعب بر حجم تبخیر کشور افزوده شده و میزان تغذیه آب زیرزمینی تا حدود ۲۰ درصد کاهش می‌یابد و نهایتاً تأمین آب شرب در اکثر کلان شهرهای کشور نیز در آینده با مشکل مواجه خواهد شد.

تغییر اقلیم در ایران با توجه به موقعیت آن در کمربند عرض جغرافیایی میانی، تغییرات زیست محیطی چالش‌های قابل توجهی را برای ایران ایجاد می‌کند؛ بیش از ۸۲ درصد ایران به عنوان مناطق خشک و نیمه‌خشک طبقه‌بندی شده و بارش سالیانه کمتر از یک سوم میانگین جهانی است (میانگین بارش تجمعی کشور حدود ۲۳۷ میلیمتراست).

طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، دمای هوا در ایران با میانگین ۵۰ تا ۵۴ درجه سانتی‌گراد در فصول گرم سال همچنان در حال افزایش است و گزارش‌های اخیر حاکی از آن است که منطقه خاورمیانه و ایران در دهه‌های آینده شاهد افزایش میانگین دمای ۲.۶ درجه سانتی‌گراد و کاهش ۳۵ درصدی بارندگی است. از این رو، تغییر اقلیم در ایران و خاورمیانه شدیدتر از مناطق دیگر جهان است.

تجزیه و تحلیل تغییرات میانگین دمای سالیانه نشان می‌دهد که ایران در دوره آینده نزدیک (تا سال۲۰۴۰) با شتاب بیشتری گرم خواهد شد و یکی از پیامدهای مستقیم این تغییرات اقلیمی، افزایش شاخص فرابنفش (UV) است. کاهش پوشش ابر و افزایش دمای هوا، باعث شده است که تابش اشعه‌های مضر خورشید به سطح زمین افزایش یابد.

ایران در سال ۲۰۱۵ هشتمین تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای در جهان بود و کمبود آب، طوفان‌های گرد و غبار و آلودگی هوا از جمله مسائل محیط زیستی مهم کشور است که اغلب ناشی از سوءمدیریت و همچنین مرتبط با تغییرات اقلیمی است.

این روند جهانی تغییر اقلیم و افزایش ردپای کربن موجب شد تا «روز جهانی هواشناسی» هر سال در ۲۳ مارس (۳ فروردین) برگزار ‌شود. این روز به مناسبت تأسیس سازمان جهانی هواشناسی (WMO) در سال ۱۹۵۰ نامگذاری شده و فرصتی برای افزایش آگاهی عمومی درباره اهمیت هواشناسی و نقش آن در زندگی روزمره، ایمنی و توسعه پایدار است.

برای این منظور سازمان جهانی هواشناسی هر سال یک شعار ویژه برای این روز تعیین می‌کند. برای سال ۲۰۲۴، شعار این روز «اقیانوس‌ها، آب و اقلیم ما» است که بر ارتباط حیاتی میان اقیانوس‌ها، چرخه آب و تغییرات اقلیمی تأکید دارد.

این روز از چند جهت با اهمیت است:

پیش‌بینی وضع هوا و کاهش مخاطرات طبیعی: بهبود مدل‌های پیش‌بینی برای مقابله با بلایای طبیعی مانند طوفان‌ها، سیل‌ها و خشکسالی.

تغییرات اقلیمی: آگاهی‌بخشی درباره تأثیر تغییرات آب‌وهوایی بر زندگی انسان‌ها و اکوسیستم‌ها.

مدیریت منابع آبی: نقش هواشناسی در مدیریت بهتر منابع آب به‌ویژه در مناطقی که با خشکسالی مواجه‌ هستند.

هوانوردی و حمل‌ونقل: کمک به ایمنی پروازها و حمل‌ونقل دریایی از طریق پیش‌بینی‌های دقیق‌تر.

اثرات تغییر اقلیم در ایران

تغییرات اقلیمی در ایران تأثیرات متعددی بر جنبه‌های مختلف زندگی و محیط‌زیست داشته است که از جمله آن می‌توان به این موارد اشاره کرد:

افزایش دما و کاهش منابع آبی: گرمایش جهانی منجر به افزایش دما و کاهش بارندگی در بسیاری از مناطق ایران شده است که به کمبود منابع آبی و خشکسالی‌های مکرر منجر می‌شود.

افزایش رخدادهای شدید آب‌وهوایی: تغییرات اقلیمی باعث افزایش فراوانی و شدت رخدادهای آب‌وهوایی مانند سیلاب‌ها، طوفان‌های گردوغبار و امواج گرمایی شده است.

تأثیر بر تنوع زیستی: تغییرات در الگوهای آب‌وهوایی می‌تواند زیستگاه‌های طبیعی را تحت تأثیر قرار داده و تنوع زیستی را کاهش دهد.

نقش فناوری‌های جدید در پیش‌بینی وضع هوا در ایران

استفاده از فناوری‌های پیشرفته می‌تواند به بهبود پیش‌بینی‌های هواشناسی و مدیریت بهتر منابع کمک کند. به‌عنوان مثال، مدل‌های پیش‌بینی عددی مانند WRF-Chem برای شبیه‌سازی گسیل غبار در منطقه خاورمیانه استفاده شده‌اند. در پژوهشی، با استفاده از داده‌های بهبود یافته سطحی، مناطق مستعد گسیل غبار شناسایی و مدل‌سازی شده‌اند که می‌تواند به مدیریت بهتر پدیده‌های گردوغبار کمک کند.

نشریات علمی مانند پژوهش‌های تغییرات آب و هوایی به بررسی اثرات تغییر اقلیم بر جنبه‌های مختلف محیط‌زیست و جامعه می‌پردازند. این نشریه با همکاری دانشگاه گلستان و مؤسسه علوم جوی و اقلیمی دانشگاه ایسلند منتشر می‌شود و مقالات متعددی در زمینه تغییرات اقلیمی و تأثیرات آن در ایران ارائه کرده است.

همچنین، کارگروه‌هایی برای بررسی تأثیرات تغییرات اقلیمی بر جامعه و خانواده‌ها به‌ویژه زنان تشکیل شده است تا با اتخاذ رویکردهای پیشگیرانه، به مقابله با چالش‌های ناشی از تغییرات اقلیمی پرداخته شود.

فناوری‌های مؤثر در پیش‌بینی وضع هوا و مقابله با تغییرات اقلیمی شامل مجموعه‌ای از روش‌های علمی و ابزارهای فناورانه است که به بهبود دقت پیش‌بینی‌های هواشناسی، مدیریت بحران‌های آب‌وهوایی و کاهش تأثیرات تغییرات اقلیمی کمک می‌کند. برخی از مهم‌ترین این فناوری‌ها عبارتند از:

۱. هوش مصنوعی و یادگیری ماشین

مدل‌های پیش‌بینی پیشرفته: الگوریتم‌های یادگیری ماشین مانند شبکه‌های عصبی مصنوعی (ANN) و شبکه‌های عصبی کانولوشنی (CNN) برای تحلیل حجم وسیعی از داده‌های هواشناسی استفاده می‌شوند.

پردازش داده‌های ماهواره‌ای: فناوری‌های هوش مصنوعی می‌توانند داده‌های سنجش از دور را تحلیل کرده و الگوهای تغییرات اقلیمی را شناسایی کنند.

بهینه‌سازی مدل‌های عددی: مدل‌های پیش‌بینی آب‌وهوا مانند WRF (Weather Research and Forecasting Model) با هوش مصنوعی بهینه‌سازی می‌شوند تا دقت پیش‌بینی‌ها افزایش یابد.

۲. ماهواره‌ها و سنجش از دور

ماهواره‌های هواشناسی: مانند NOAA، METEOSAT، GOES و ماهواره‌های ایرانی مانند خیام نقش کلیدی در رصد تغییرات اقلیمی دارند.

فناوری لیدار (LiDAR): برای اندازه‌گیری میزان ذرات معلق در هوا و بررسی کیفیت هوا استفاده می‌شود.

تحلیل تصاویر حرارتی: این فناوری به شناسایی الگوهای گرمایی زمین و تغییرات دمایی کمک می‌کند.

۳. اینترنت اشیاء (IoT) و حسگرهای هوشمند

ایستگاه‌های هواشناسی خودکار: با استفاده از حسگرهای IoT، داده‌های جوی را به‌صورت لحظه‌ای جمع‌آوری و تحلیل می‌کنند.

شبکه‌های سنسوری در مناطق حساس: برای رصد میزان بارش، خشکسالی، دمای سطحی و سطح آب دریاها استفاده می‌شود.

۴. ابررایانه‌ها و محاسبات ابری

شبیه‌سازی‌های دقیق‌تر: ابررایانه‌ها قادر به پردازش میلیاردها داده جوی در لحظه هستند و پیش‌بینی‌های دقیق‌تری ارائه می‌دهند.

دسترسی سریع‌تر به داده‌های آب‌وهوایی: استفاده از رایانش ابری به دانشمندان و سازمان‌های هواشناسی امکان می‌دهد تا داده‌ها را به‌صورت توزیع‌شده پردازش کنند.

۵. پهپادها و هواپیماهای بدون سرنشین

جمع‌آوری داده‌های جوی: پهپادها برای نمونه‌برداری از جو، اندازه‌گیری دما، رطوبت و میزان گردوغبار استفاده می‌شوند.

پایش مناطق صعب‌العبور: برای بررسی تغییرات اقلیمی در قطب‌ها، جنگل‌ها و اقیانوس‌ها مفیدند.

۶. فناوری‌های مهندسی اقلیم (Geoengineering)

ابرزایی مصنوعی (Cloud Seeding): برای افزایش بارندگی در مناطق خشک و کاهش اثرات خشکسالی استفاده می‌شود.

مدیریت تابش خورشیدی (SRM): شامل روش‌هایی برای انعکاس بیشتر نور خورشید و کاهش گرمایش جهانی است.

۷. مدل‌های آب‌وهوایی مبتنی بر داده‌های کلان (Big Data Analytics)

تحلیل داده‌های گذشته برای پیش‌بینی آینده: مدل‌های داده‌محور برای شناسایی روندهای بلندمدت تغییرات اقلیمی استفاده می‌شوند.

یکپارچه‌سازی داده‌های سنجش از دور، IoT و پیش‌بینی‌های عددی برای ارائه تحلیل‌های جامع.

چالش‌های موجود در مسیر استفاده از فناوری‌های هواشناسی در ایران

در ایران، توسعه فناوری‌های هواشناسی با هدف بهبود پیش‌بینی‌های جوی و مدیریت بهتر منابع طبیعی مورد توجه قرار گرفته است. با این حال، چالش‌هایی نیز در این مسیر وجود دارد.

۱. هواشناسی ماهواره‌ای

سازمان فضایی ایران هواشناسی ماهواره‌ای را به‌عنوان یکی از اولویت‌های خود برای حمایت از کسب‌وکارهای نوین معرفی کرده است. با استفاده از داده‌های ماهواره‌ای، امکان پایش مستمر وضعیت جوی فراهم می‌شود که در حوزه‌هایی مانند کشاورزی، مدیریت بحران، پایش آلودگی هوا و پیش‌بینی‌های جوی کاربرد دارد.

۲. فناوری‌های هوافضا

فناوری‌های هوافضا شامل طراحی، ساخت و نگهداری وسایل نقلیه هوایی و فضایی، در بهبود پیش‌بینی‌های جوی و مطالعات اقلیمی نقش مهمی ایفا می‌کنند. این فناوری‌ها امکان جمع‌آوری داده‌های جوی از لایه‌های مختلف اتمسفر را فراهم می‌کنند که برای مدل‌سازی‌های دقیق‌تر استفاده می‌شوند.

با وجود پیشرفت‌ها، چالش‌هایی نیز در حوزه هواشناسی ایران وجود دارد. به‌عنوان مثال، فاصله بین ایستگاه‌های هواشناسی در ایران حدود ۱۰۰ کیلومتر است، در حالی که در کشورهای توسعه‌یافته این فاصله ۲۵ کیلومتر است. این موضوع می‌تواند بر دقت پیش‌بینی‌های جوی تأثیر منفی بگذارد.

تغییرات اقلیمی دیگر یک تهدید دوردست نیست، بلکه واقعیتی است که تأثیرات آن را در سراسر جهان، از یخچال‌های طبیعی ایسلند تا خشکسالی‌های شدید در ایران، شاهد هستیم. روز جهانی هواشناسی فرصتی است تا اهمیت علم هواشناسی و نقش آن در درک، پیش‌بینی و مقابله با این بحران جهانی را برجسته کنیم. در حالی که فناوری‌های نوین و داده‌های علمی می‌توانند به کاهش اثرات تغییرات اقلیمی کمک کنند، اما بدون تغییر در سیاست‌ها، سبک زندگی و رویکردهای جهانی، این تلاش‌ها کافی نخواهند بود. اکنون زمان آن است که دولت‌ها، پژوهشگران و مردم، همگی با هم برای آینده‌ای پایدارتر اقدام کنند.

انتهای پیام