استفاده از فناوری‌های نوین در پدافند زیستی برای ارتقاء امنیت غذایی
به گزارش خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، پدافند زیستی یکی از اصلی‌ترین راهکارها برای ارتقاء امنیت غذایی و مقابله با تهدیدات زیستی است. این رویکرد با استفاده از فناوری‌های نوین، همکاری‌های بین‌المللی و سیاست‌گذاری‌های مناسب، توانسته است به عنوان یک ابزار مؤثر در مدیریت بحران‌های بهداشتی و شیوع بیماری‌های فراگیر شناخته شود. اهمیت این مسئله به ویژه در شرایطی که تغییرات زیست‌محیطی و شیوع بیماری‌ها به سرعت در حال افزایش است، بیش از پیش نمایان می‌شود.
در این راستا، تأمین امنیت غذایی از طریق بیوتکنولوژی و پدافند زیستی، به عنوان یک اولویت استراتژیک در دستور کار دولت‌ها و نهادهای مختلف قرار دارد. استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی، سنجش از راه دور و سامانه‌های پیشرفته آزمایشگاهی، توانسته‌اند فرآیند مقابله با تهدیدات زیستی را تسهیل کرده و بهبود بخشند.
تعریف و اهمیت پدافند زیستی در تأمین امنیت غذایی
پدافند زیستی به مجموعه‌ای از اقدامات پیشگیرانه و مدیریت‌کننده خطرات زیستی نظیر بیماری‌های فراگیر و آفات در بخش کشاورزی و منابع طبیعی گفته می‌شود. با توجه به گسترش روزافزون بیماری‌های گیاهی و دامی، این نوع پدافند نقش بسیار مهمی در تضمین امنیت غذایی کشور دارد. به عنوان مثال، در سال‌های اخیر شیوع بیماری‌های ویروسی نظیر بیماری نیوکاسل در مرغداری‌ها و همچنین آفت‌های قارچی در مزارع گندم، خسارات زیادی به تولیدات کشاورزی وارد کرده است. بر اساس آمار، خسارت‌های ناشی از این بیماری‌ها در سال ۱۳۹۸ به بیش از ۱۸ هزار میلیارد ریال رسید. این آمار نشان‌دهنده اهمیت مدیریت موثر و بهینه پدافند زیستی برای جلوگیری از آسیب‌های زیست‌محیطی به محصولات کشاورزی است.
پدافند زیستی نقش تعیین‌کننده‌ای در کاهش وابستگی کشور به واردات محصولات کشاورزی دارد. در سال‌های اخیر، اجرای پروژه‌های اصلاح نژادی دام‌ها و استفاده از فناوری‌های بیوتکنولوژیکی مانند تولید بذرهای مقاوم به بیماری‌های مختلف، منجر به افزایش بهره‌وری و تولید پایدار در بخش کشاورزی شده است. به عنوان مثال، تولید بذر گندم مقاوم به بیماری زنگ زرد، موجب شده است که در سال گذشته، عملکرد این محصول تا ۳۰ درصد افزایش یابد. همچنین، استفاده از فناوری‌های زیستی در تولید گوشت دام‌های مقاوم به بیماری‌ها، باعث کاهش هزینه‌های بهداشتی و افزایش کیفیت محصولات دامی شده است.
چالش اصلی در پدافند زیستی، محدودیت منابع مالی و تجهیزات پژوهشی است. بسیاری از مراکز تحقیقاتی در کشور با کمبود امکانات لازم برای مطالعه و مدیریت بیماری‌های نوظهور مواجه هستند. طبق گزارش‌های رسمی، تنها ۳۰ درصد از نیازهای تحقیقاتی بخش کشاورزی در حوزه پدافند زیستی تامین شده است. این امر نشان می‌دهد که برای پیشرفت بیشتر در این زمینه، نیاز به حمایت دولتی و سرمایه‌گذاری بیشتر در این حوزه ضروری است.
نقش فناوری‌های بیوتکنولوژیکی در ارتقاء پدافند زیستی
فناوری‌های بیوتکنولوژیکی به عنوان یکی از اصلی‌ترین ابزارها در بهبود پدافند زیستی شناخته می‌شوند. این فناوری‌ها شامل اصلاح نژاد گیاهان و دام‌ها، تولید بذرهای مقاوم به بیماری، و استفاده از روش‌های مولکولی برای شناسایی و کنترل عوامل بیماری‌زا هستند. به عنوان مثال، در سال‌های اخیر، پروژه‌های اصلاح نژاد دام‌های دامی مقاوم به بیماری‌های ویروسی، نظیر بروسلوز و تب برفکی، نقش قابل توجهی در کاهش تلفات اقتصادی ناشی از این بیماری‌ها داشته‌اند. همچنین، استفاده از بذرهای گندم مقاوم به بیماری‌های قارچی مانند زنگ زرد و زنگ سیاه، منجر به کاهش چشمگیر خسارت‌های ناشی از آفت‌ها شده است. این اقدامات به صورت عملی توانسته‌اند تولیدات کشاورزی را در برابر مخاطرات زیستی مقاوم‌تر کنند.
استفاده از بیوتکنولوژی برای توسعه فناوری‌های زیستی در ایران به سرعت در حال گسترش است. به عنوان مثال، در سال ۱۳۹۹، بخشی از مزارع گندم در استان‌های مرکزی کشور با استفاده از بذرهای اصلاح شده بیوتکنولوژیکی کشت شدند. این روند باعث افزایش ۲۵ درصدی عملکرد محصول نسبت به سال‌های قبل شده است. همچنین، در بخش دامپروری، استفاده از واکسن‌های نوین و روش‌های اصلاح ژنتیکی دام‌ها توانسته است نرخ بیماری‌های عفونی مانند آنفلوانزای فوق حاد پرندگان را به شدت کاهش دهد. بر اساس آمار، تلفات ناشی از این بیماری‌ها در سال گذشته به نصف کاهش یافته است.
با این حال، همچنان چالش‌هایی در به کارگیری فناوری‌های بیوتکنولوژیکی در ایران وجود دارد. یکی از مشکلات اساسی، کمبود سرمایه‌گذاری در این حوزه و نیاز به توسعه زیرساخت‌های پژوهشی است. طبق گزارش‌های سالانه، تنها ۲۰ درصد از اعتبارات تحقیقاتی به بخش پدافند زیستی اختصاص یافته است که این امر نیازمند توجه بیشتر دولت و بخش خصوصی برای بهبود این وضعیت است.
اقدامات مؤثر در مدیریت آفات و بیماری‌های گیاهی با رویکرد پدافند زیستی
مدیریت آفات و بیماری‌های گیاهی یکی از مهم‌ترین جنبه‌های پدافند زیستی است که تاثیر مستقیم بر تولیدات کشاورزی دارد. در سال‌های اخیر، با افزایش استفاده از فناوری‌های نوین و به‌کارگیری روش‌های مدیریتی بهینه، ایران موفق به کاهش خسارات ناشی از آفات و بیماری‌های گیاهی شده است. به عنوان نمونه، در سال ۱۳۹۸ با اجرای طرح‌هایی مانند کنترل بیولوژیکی آفت‌هایی مانند ملخ صحرایی و سن غلات، میزان خسارت به مزارع گندم به نصف کاهش یافته است. این موفقیت با استفاده از انواع گونه‌های مفید برای کنترل آفت‌ها و به کارگیری روش‌های آبیاری هوشمند حاصل شده است که توانسته‌اند عملکرد محصولات را بهبود دهند.
یکی از پروژه‌های موفق مدیریت آفات، اجرای سیستم‌های مدیریت تلفیقی آفات (IPM) است که در استان‌های مختلف ایران مورد استفاده قرار گرفته است. به عنوان مثال، در استان فارس، استفاده از این سیستم‌ها باعث کاهش ۴۰ درصدی مصرف سموم شیمیایی و افزایش کیفیت محصولات کشاورزی شده است. این اقدامات، علاوه بر کاهش آسیب‌های زیست‌محیطی، توانسته‌اند امنیت غذایی را بهبود بخشند. همچنین، استفاده از فناوری‌های ردیابی بیماری‌های قارچی و شناسایی سریع آلودگی‌ها، به کشاورزان امکان می‌دهد تا در مراحل اولیه، از شیوع بیماری جلوگیری کنند.
موانع موجود در این حوزه همچنان کمبود آموزش و آگاهی کشاورزان از روش‌های جدید پدافند زیستی است. بر اساس تحقیقات، تنها ۴۰ درصد از کشاورزان در ایران با این شیوه‌ها آشنا هستند. برای رفع این چالش، لازم است که دوره‌های آموزشی و اطلاع‌رسانی گسترده‌تر برای افزایش آگاهی و توانمندسازی کشاورزان صورت گیرد.
تأثیر نظارت و پایش زیستی بر کاهش شیوع بیماری‌های فراگیر
نظارت و پایش زیستی به عنوان یکی از مهم‌ترین ابزارهای پدافند زیستی در مدیریت و کنترل شیوع بیماری‌های فراگیر مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سال‌های اخیر، با توسعه سامانه‌های پایش هوشمند و استفاده از داده‌های میدانی، امکان شناسایی سریع و دقیق عوامل بیماری‌زا فراهم شده است. به عنوان مثال، استفاده از سامانه‌های نظارت بر سلامت دام‌ها و گیاهان در استان‌های مختلف، توانسته است در پیشگیری از شیوع بیماری‌هایی نظیر آنفلوانزای مرغی و بیماری‌های قارچی در مزارع گندم، موثر واقع شود. در سال ۱۴۰۱، بر اساس گزارش‌های سازمان جهاد کشاورزی، مزارع تحت پوشش این سامانه‌ها توانسته‌اند شیوع بیماری‌ها را به کمتر از ۱۰ درصد کاهش دهند.
سامانه‌های نظارت زیستی در ایران توانسته‌اند اطلاعات دقیق و به‌روزی در اختیار مسئولان و کشاورزان قرار دهند. به عنوان مثال، در پروژه پایش بیماری‌های گیاهی در استان گلستان، بیش از ۹۰ درصد اطلاعات ثبت‌شده با دقت بالا تحلیل شده و به بهبود مدیریت آفات کمک کرده است. این سامانه‌ها با استفاده از هوش مصنوعی و الگوریتم‌های پیشرفته، قادر به تحلیل سریع و ارائه راهکارهای پیشگیرانه هستند که موجب افزایش کارآیی پدافند زیستی شده‌اند.
اما چالش‌هایی مانند کمبود تجهیزات و زیرساخت‌های فناوری، همچنان در این حوزه وجود دارند. همچنین نیاز به همکاری بیشتر بین نهادهای دولتی و بخش خصوصی برای توسعه سامانه‌های نظارتی ضروری است. طبق گزارش‌ها، تنها بخشی از استان‌ها از این سامانه‌ها به‌صورت کامل بهره‌مند شده‌اند که نیازمند توسعه سریع‌تر این فناوری در سایر مناطق کشور است.
توسعه تحقیقات علمی در حوزه پدافند زیستی و کاربرد آن در ارتقاء امنیت غذایی
توسعه تحقیقات علمی در زمینه پدافند زیستی، به عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل افزایش پایداری امنیت غذایی کشور مطرح است. با افزایش مطالعات و پژوهش‌های علمی در این حوزه، دانشمندان و محققان توانسته‌اند روش‌های نوینی برای شناسایی و مقابله با بیماری‌های گیاهی و دامپروری ارائه دهند. به عنوان مثال، پروژه‌های تحقیقاتی در زمینه اصلاح نژاد دام‌های مقاوم به بیماری‌ها، مانند پروژه‌های اصلاح ژنتیکی در گاوهای شیری، منجر به کاهش بیماری‌های عفونی و افزایش تولید شیر شده است. همچنین، در بخش کشاورزی، تحقیقات گسترده‌ای در زمینه شناسایی سویه‌های جدید قارچی و آفت‌ها انجام شده که منجر به تولید بذرهای مقاوم به این بیماری‌ها شده است.
بر اساس آمار، ایران در سال‌های اخیر با رشد قابل توجهی در زمینه تحقیقات پدافند زیستی مواجه بوده است. به طوری که در سال ۱۴۰۰، تعداد مقالات علمی مرتبط با پدافند زیستی نسبت به پنج سال گذشته حدود ۳۵ درصد افزایش یافته است. این تحقیقات توانسته‌اند به تولید و توسعه محصولات بیوتکنولوژیکی موثر در بخش کشاورزی کمک کنند. به عنوان مثال، تولید نانوذرات نقره برای مقابله با بیماری‌های قارچی در محصولات کشاورزی، توانسته است اثرات مثبتی در کاهش آلودگی‌های زیستی داشته باشد.
با این حال، چالش‌هایی همچون نیاز به تجهیزات پیشرفته آزمایشگاهی و دسترسی محدود به منابع علمی، باعث کندی روند توسعه این تحقیقات در برخی مناطق کشور شده است. به همین دلیل، تقویت همکاری دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی با نهادهای دولتی و صنعتی ضروری است تا سرعت پیشرفت‌های علمی در این زمینه افزایش یابد.
حمایت‌های دولت از پروژه‌های پدافند زیستی و نقش آن در تأمین امنیت غذایی
حمایت‌های دولتی از پروژه‌های پدافند زیستی یکی از ارکان اساسی در ارتقاء امنیت غذایی کشور است. دولت با تأمین بودجه‌های تحقیقاتی، تخصیص اعتبار به پروژه‌های زیستی و توسعه زیرساخت‌های لازم، نقش مهمی در حمایت از این حوزه ایفا می‌کند. به عنوان مثال، در سال‌های اخیر، دولت طرح‌های متعددی برای توسعه فناوری‌های زیستی همچون تولید بذرهای مقاوم به آفات و بیماری‌ها و همچنین تأسیس آزمایشگاه‌های تخصصی برای پایش سلامت زیستی ارائه داده است. این اقدامات منجر به افزایش سطح تولیدات کشاورزی و کاهش خسارت‌های ناشی از بیماری‌ها و آفات شده است.
آمارها نشان می‌دهند که حمایت‌های دولتی، از جمله ایجاد صندوق‌های پشتیبانی مالی برای پروژه‌های زیستی، تأثیر مستقیم در بهبود امنیت غذایی کشور داشته‌اند. طبق گزارش سازمان جهاد کشاورزی، در سال ۱۴۰۱، بیش از ۷۰ درصد از پروژه‌های مرتبط با پدافند زیستی با حمایت‌های مستقیم دولت به موفقیت رسیده‌اند. به طور مثال، پروژه‌هایی که در زمینه شناسایی و تولید واکسن‌های دامپزشکی فعال بوده‌اند، توانسته‌اند میزان شیوع بیماری‌های مشترک بین انسان و دام را به کمتر از ۵ درصد کاهش دهند.
با این حال، چالش‌هایی همچون تخصیص نابرابر بودجه‌ها در بخش‌های مختلف کشاورزی و پدافند زیستی وجود دارد. نیاز است که سیاست‌گذاری‌ها در این حوزه به صورت یکپارچه و با نگاه همه‌جانبه به تقویت زیرساخت‌های پژوهشی و افزایش سطح همکاری‌های بین‌بخشی توجه بیشتری داشته باشند.
نقش آموزش‌های تخصصی در تقویت پدافند زیستی و مدیریت بحران‌های بهداشتی
آموزش‌های تخصصی نقش مهمی در تقویت پدافند زیستی و توانمندسازی نیروی انسانی برای مدیریت بحران‌های بهداشتی ایفا می‌کنند. با افزایش آگاهی و توانمندسازی کارشناسان و متخصصان در زمینه پدافند زیستی، ایران توانسته است موفقیت‌های چشمگیری در مدیریت و کنترل بیماری‌های فراگیر به دست آورد. به عنوان مثال، برگزاری دوره‌های آموزشی تخصصی برای کشاورزان و دامداران در استان‌های مختلف، منجر به ارتقاء دانش آن‌ها در زمینه استفاده از فناوری‌های نوین برای مقابله با بیماری‌های گیاهی و دامی شده است.
آمارها نشان می‌دهند که از سال ۱۳۹۸، بیش از ۵۰ هزار نفر در دوره‌های آموزشی پدافند زیستی شرکت کرده‌اند که توانسته‌اند به کاهش ۳۵ درصدی شیوع بیماری‌های دامپزشکی کمک کنند. در همین راستا، ایجاد شبکه‌های آموزشی به صورت آنلاین و حضوری برای متخصصان و کارکنان بخش بهداشت و کشاورزی، فرصت مناسبی برای ارتقاء سطح دانش و مهارت آن‌ها فراهم کرده است. به عنوان مثال، سازمان نظام دامپزشکی و جهاد کشاورزی برنامه‌های مدونی برای آموزش تخصصی کارشناسان پدافند زیستی اجرا کرده‌اند که بازخوردهای مثبتی داشته است.
با این حال، نیاز به تقویت زیرساخت‌های آموزشی و افزایش همکاری میان دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی برای توسعه آموزش‌های تخصصی در این حوزه ضروری است. همچنین، سرمایه‌گذاری در حوزه تولید محتوای آموزشی به‌روز و کاربردی، می‌تواند روند آموزش را بهبود بخشد.
استفاده از فناوری‌های نوین در پدافند زیستی برای ارتقاء امنیت غذایی
استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، سنجش از راه دور و سامانه‌های اینترنت اشیاء، نقش برجسته‌ای در پدافند زیستی ایفا می‌کند. این فناوری‌ها به ویژه در نظارت، شناسایی و مقابله با بیماری‌های گیاهی و دامپروری مورد توجه قرار گرفته‌اند. به عنوان مثال، در سال‌های اخیر، استفاده از پهپادهای مجهز به سنسورهای تصویربرداری در شناسایی و کنترل آفات مزارع، توانسته است به دقت و سرعت بیشتری مشکلات را مدیریت کند. همچنین، استفاده از نرم‌افزارهای تحلیل داده‌های ژنتیکی در شناسایی بیماری‌ها، کارآیی مدیریت بهداشتی را بهبود بخشیده است.
بر اساس گزارش‌ها، در سال ۱۴۰۱، بیش از ۶۰ درصد از پروژه‌های زیستی کشور از فناوری‌های نوین برای افزایش پایداری امنیت غذایی استفاده کرده‌اند. به عنوان مثال، در پروژه‌های بیوتکنولوژیکی تولید واکسن‌های دامپزشکی، استفاده از هوش مصنوعی باعث افزایش سرعت و دقت در فرآیند تولید واکسن‌ها شده است. این فناوری‌ها همچنین به تسریع فرآیند شناسایی بیماری‌های گیاهی مقاوم و تولید بذرهای مقاوم به آفات کمک می‌کنند.
اگرچه استفاده از این فناوری‌ها مزایای بسیاری دارد، اما چالش‌هایی همچون هزینه‌های بالا و نیاز به زیرساخت‌های قوی فناوری، همچنان در مسیر توسعه آن‌ها وجود دارد. بنابراین، همکاری بیشتر میان صنعت و دانشگاه‌ها برای بومی‌سازی این فناوری‌ها، ضرورتی اساسی محسوب می‌شود.
همکاری‌های بین‌المللی در پدافند زیستی و انتقال دانش به ایران
همکاری‌های بین‌المللی در زمینه پدافند زیستی یکی از راه‌های موثر برای ارتقاء سطح امنیت غذایی کشور است. با توجه به شیوع روزافزون بیماری‌های فراگیر و چالش‌های پیش روی کشورها، تبادل دانش و فناوری با سایر کشورها می‌تواند راه‌حلی مؤثر برای مدیریت بحران‌ها باشد. به عنوان نمونه، همکاری ایران با کشورهای پیشرفته در زمینه تحقیقات زیستی منجر به انتقال دانش فنی و بهره‌مندی از تجارب موفق شده است. در این راستا، پروژه‌های مشترکی با کشورهایی مانند چین و روسیه در حوزه تولید واکسن‌های دامپزشکی و مدیریت آفات کشاورزی اجرا شده که نتایج مطلوبی داشته‌اند.
آمار نشان می‌دهد که از سال ۱۳۹۸، تعداد قراردادهای همکاری بین‌المللی در حوزه پدافند زیستی حدود ۴۰ درصد افزایش یافته است. این همکاری‌ها علاوه بر انتقال فناوری‌های جدید، زمینه‌های تبادل اطلاعات و برگزاری کارگاه‌های آموزشی تخصصی را فراهم کرده‌اند. به عنوان مثال، در سال گذشته، بیش از ۲۰ پروژه مشترک بین ایران و کشورهای دیگر در زمینه تولید واکسن‌های گیاهی و دامپروری به بهره‌برداری رسیده است که اثرات مثبتی در کاهش شیوع بیماری‌ها داشته است.
هرچند این همکاری‌ها از اهمیت بالایی برخوردارند، اما چالش‌هایی مانند تفاوت‌های قانونی و نبود تعامل کافی میان نهادهای ذی‌ربط همچنان وجود دارد. افزایش حمایت‌های دولتی و تلاش بیشتر برای استانداردسازی همکاری‌های بین‌المللی می‌تواند به رفع این مشکلات کمک کند.
نقش نهادهای حاکمیتی در تقویت زیرساخت‌های پدافند زیستی
نهادهای حاکمیتی نقش اساسی در تقویت زیرساخت‌های پدافند زیستی دارند که امنیت غذایی را بهبود می‌بخشند. این نهادها با تأمین بودجه‌های کلان، تدوین سیاست‌های مرتبط و نظارت بر اجرای پروژه‌ها، زمینه را برای گسترش تحقیقات و توسعه فناوری‌های زیستی فراهم می‌کنند. به عنوان نمونه، سازمان‌های مرتبط با وزارت جهاد کشاورزی و بهداشت، برنامه‌های متعددی را برای حمایت از پروژه‌های پدافند زیستی اجرایی کرده‌اند که شامل توسعه آزمایشگاه‌های تخصصی، ارائه تجهیزات پیشرفته و ارتقاء دانش فنی است.
آمارها نشان می‌دهند که در سال‌های اخیر، زیرساخت‌های پدافند زیستی با حمایت نهادهای حاکمیتی، افزایش قابل توجهی داشته‌اند. به طوری که تعداد آزمایشگاه‌های زیستی از ۳۰ آزمایشگاه در سال ۱۳۹۵ به بیش از ۱۰۰ آزمایشگاه در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته است. این زیرساخت‌ها با توجه به نیاز روزافزون به مقابله با بیماری‌های نوظهور، نقش مهمی در ارتقاء توانایی‌های کشور در مدیریت بحران‌های بهداشتی دارند.
هرچند روند رشد این زیرساخت‌ها مثبت ارزیابی می‌شود، اما نیاز به سرمایه‌گذاری بیشتر و ارتقاء همکاری میان نهادهای مختلف از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین، توجه به بومی‌سازی فناوری‌ها و استفاده از ظرفیت‌های دانش‌بنیان می‌تواند در این مسیر مؤثر باشد.
باتوجه به مطالب فوق، تأمین بیوتکنولوژیک امنیت غذایی از طریق پدافند زیستی، نقش مهمی در ارتقاء پایداری تولیدات کشاورزی و حفظ سلامت جامعه ایفا می‌کند. استفاده از فناوری‌های نوین، همکاری‌های بین‌المللی و حمایت‌های نهادهای حاکمیتی، ضمن تقویت زیرساخت‌ها، به کاهش تهدیدات زیستی و مقابله مؤثر با چالش‌های مرتبط با شیوع بیماری‌های فراگیر کمک می‌کند.
در نهایت، با توجه به اهمیت روزافزون امنیت غذایی و نقش پدافند زیستی در مدیریت بحران‌ها، نیاز به تقویت تحقیقات علمی، توسعه فناوری‌های بومی و همکاری مستمر بین دستگاه‌های مرتبط برای تضمین امنیت غذایی بیش از پیش احساس می‌شود. این رویکرد، آینده‌ای پایدارتر و امن‌تر برای کشور در برابر چالش‌های زیستی به ارمغان خواهد آورد.
انتهای پیام
منبع:ایسنا