اولین خانه در تهران که تبدیل به موزه شد

به گزارش همشهری آنلاین، روی کاشی‌های آبی‌رنگ نوشته شده: «خانه موزه صبا»؛ خانه‌ای با دیوارهای آجری و حیاطی نعلی‌شکل که اتاق‌های نقلی رو به آن باز می‌شود. این خانه قاجاری زادگاه استاد ابوالحسن صبا بود و بعدها به پاتوقی برای شاعران و اهالی هنر و موسیقی تبدیل شد. خانه استاد صبا نخستین خانه‌ای است که در تهران و در دهه ۵۰ به همت همسر استاد صبا تبدیل به موزه شد. با این حال این موزه در دوره‌های مختلف افت و خیزهای زیادی را تجربه کرد. در این موزه علاوه بر تماشای معماری قاجاری، وسایل و آثار شخصی استاد صبا هم به نمایش گذاشته شده است. بخش دیگری از این خانه به موزه مردم‌شناسی اختصاص دارد که عروسک‌های آن و لباس‌هایش توسط «منتخب اسفندیاری» همسر استاد صبا ساخته شده است. تماشای این موزه در هیاهوی محله ظهیرالاسلام خالی از لطف نیست.

محقق‌شدن وصیت
تشکیل خانه موزه صبا به شکل موزه بیوگرافیک در راستای بزرگداشت صبا و ارج‌نهادن به میراث ارزشمند او در موسیقی ایران صورت گرفت. وسایل صبا نیز بعدها توسط همسر وی به موزه اهدا شد. ابوالحسن صبا پیش از مرگش وصیت کرده‌بود که خانه‌اش به موزه تبدیل شود؛ وصیتی که در سال ۵۳ و چندسال بعد از مرگ او محقق شد. این خانه ملک آبا و اجدادی استاد صبا بود که سال‌ها پیش توسط پدرش ابوالقاسم خان پزشک دربار ناصرالدین شاه خریداری شده بود و بعدها به خانه ابوالحسن صبا تبدیل شد.

معماری قاجاری
خانه صبا معماری درونگرای قاجاری دارد. پنجره‌های چوبی و چنددری‌ها، نور اتاق‌ها را تامین می‌کنند و راه به حیاط خانه می‌برند. پشت‌دری‌های سفید و ساده، آرامش بخصوصی به این خانه داده‌اند؛ خانه‌ای که زیرزمین آن محل تدریس استاد بود و از رفت‌وآمد بزرگان موسیقی دوران صبا خالی نمی‌شد. خانه، حیاطی نعلی شکل دارد. یعنی اگر در حیاط بایستید می‌توانید در ۳ جهت آن اتاق‌های تودرتویی که به هم راه دارند را ببینید و تنها یک دیوار حیاط است که اتاق و ساختمانی به آن تکیه نداده. همچنین این خانه که درست در ابتدای یک بن‌بست قرار گرفته، ۲ در ورودی دارد؛ در اصلی که به مهمان‌خانه نزدیک‌تر است و معمولا مهمانان از آن تردد می‌کردند و دری کوچک که به حیاط باز می‌شود و سر از کوچه بن‌بست در می‌آورد. این در معمولا برای رفت‌وآمد راحت و آزادانه اهل خانه به بیرون استفاده می‌شد تا مزاحمتی برای مهمان‌ها به‌وجود نیاید. هنرمند و شاعری در دوره حیات استاد صبا در تهران نبود که از این خانه و محافل آن خاطره‌ای نداشته باشد. ‌

طنین خوش هنر
موزه صبا با اشیا و آثار باقیمانده از صاحب خانه تزیین شده است؛ از عینک و عصا و لباس گرفته تا دست‌نوشته‌ها و سازهای استاد صبا. در میان این سازها، ‌ساز دست‌ساز صبا هم به چشم می‌خورد. سازهایی که در این موزه نگهداری می‌شوند روزگاری طنین خوش هنر ابوالحسن صبا را می‌نواختند و هنوز هم قابل استفاده هستند. روی دیوارهای این خانه می‌توانید عکس‌های قدیمی‌ای را ببینید که صبا و جمع دوستانش در گوشه گوشه این خانه گرفته‌اند. همچنین عکس‌های دیگری که به همراه دیگر اشیای این خانه، روایتگر زندگی ابوالحسن صبا هستند. در میان این عکس‌ها، چهره آشنای شهریار شاعر هم به چشم می‌خورد که یکی از مهمانان همیشگی خانه صبا بوده.

نوای صبا

شاگرد کلنل علینقی وزیری بود و رفیق گرمابه و گلستان نیما یوشیج و استاد شهریار. ابوالحسن صبا از آن‌دست موسیقی‌دان‌هایی بود که به‌خاطر بسیاری چیزها شناخته شده بود. ‌ساز اصلی‌اش ویولن بود. او مانند بسیاری دیگر از استادان صاحب‌نام، یک ‌ساز کاملا غربی را به‌خوبی تمام‌ به خدمت موسیقی ایرانی درآورد. در واقع جزو معدود موسیقی‌دان‌هایی بود که در چندین‌ساز تبحر داشت. درباره او گفته می‌شود که هرچه در چنته داشت به آنکه خواهان آن بود، می‌آموخت. در تأیید این گفته، باید از شاگردان او نام برد؛ از علی تجویدی، فرامرز پایور، حسن کسایی، غلامحسین بنان، همایون خرم و… که هرکدام خود از بهترین‌ها بوده و هستند. او علاوه بر اینکه ادبیات کلاسیک ایران را به‌خوبی می‌شناخت، انگلیسی را هم خوب می‌دانست و از ادبیات جدید ایران هم بی‌اطلاع نبود. در سال۱۳۰۸ برای تاسیس مدرسه صنایع ظریفه و تدریس موسیقی از طرف دولت به رشت اعزام شد و این، آغازی بود برای یک حرکت تازه. او به روستاها و کوهپایه‌های شمال رفت و به جمع‌آوری آهنگ‌های محلی پرداخت و ارمغان‌های بی‌نظیری از این سفر به همراه آورد. صبا معتقد بود منابع اصلی موسیقی ایران، آهنگ‌ها و ترانه‌های محلی است. با شاگردانی که پروراند و با متدهایی که نوشت، روی نسل‌های بعد از خود اثر بسیار گذاشت. تا به امروز، چهارمضراب روی ویولن به سبک صبا دنبال می‌شود.